U industriji lekova, koja se početkom 20. veka temeljila na opijumu, jedno od ključnih mesta zauzimao je makedonski opijum. I to ne samo na legalnom, nego i na crnom tržištu.
Makedonski medicinski opijum, koji se zbog svog visokog kvaliteta papreno naplaćivao na svetskom tržištu, prvo su otkupljivale vodeće evropske farmaceutske kompanije, da bi nakon 1928. godine gotovo čitavu jugoslovensku proizvodnju opijuma preuzele američke kompanije.
Velika kokainska zabluda Sigmunda Frojda.
Istoričar sa Instituta za noviju istoriju Srbije Vladan Jovanović je u nekoliko faza rekonstruisao malo poznate aspekte izvoza kvalitetnoga makedonskoga sirovog opijuma američkim farmaceutskim kompanijama 1930-ih, kada američko-jugoslovenski odnosi prelaze domen privredne saradnje.
Nemački brend heroin
Morfin je službeno izdvojen iz opijuma i patentiran na talasu nemačkoga naučnog entuzijazma s kraja 18. veka. Diacetilmorfin je postao zaštitni znak Bayera, koji ga je pod svojim imenom heroin izvesno vreme prodavao kao lek za kašalj i tuberkulozu.
Potražnja za narkoticima u to je doba bila izuzetno velika, a tome je pogodovala i nekontrolisana prerada opijuma.
Početkom 1920-ih godina u Njujorku se mesečno proizvodilo 8,4 tona heroina. Opijum za taj heroin je dolazio iz Kraljevine Jugoslavije.
Situacija je postala složenija kada se u posao s opijatima uključila i njujorška mafija. Glavni dobavljač i distributer opijuma iz Kraljevine Jugoslavije bio je Arnold Rotšild. Sicilijanski emigrant Čarls Laki Lućiano je bio zadužen za bezbedan i siguran prolazak opijuma u Ameriku.
Najbolji mak iz Povardarja
Krajem 19. veka američki Kongres je doneo prvu opijumsku zabranu, u želji da zaštiti svoju belu populaciju. U isto vreme, turski veleposednici su u Povardarju posejali beli mak.
U tom delu Kraljevine Jugoslavije, zahvaljujući agrobiološkim prednostima makedonskog zemljišta, mak je dobro uspevao i bio među najkvalitetnijim u svetu. Sadržao je od 14-16% morfina, za razliku od kineskog, čija je morfinaža iznosila samo 3-5%. Seljaci su se brzo uverili u isplativost skupljanja smeđeg katrana s zarezanih čašica belog maka.
U poslednjoj dekadi 19. veka, u dolini Vardara, proizvodilo se oko 70 tona sirovoga opijuma godišnje. Do 1928. godine opijum se izvozio pretežno u Nemačku (55%), Švajcarsku (25%) i Francusku (10%).
42 tone opijuma godišnje
Od 1929. do 1934. godine gotovo čitavu godišnju proizvodnju makedonskog opijuma otkupljivale su američke kompanije. Nakon povećanog broja opijumskih zavisnika i smrtnih slučajeva u Americi, nastupa faza ugroženih odnosa dve zemlje. Američkom Kongresu više nije odgovaralo da uvoze opijum iz Makedonije, a i Evropa se našla na pragu Drugog svetskog rata.
Prema službenim podacima Ministarstva poljoprivrede, iz Kraljevine Jugoslavije je od 1927. do 1939. godine izvezeno ukupno 668 tona sirovoga opijuma u vrednosti od 386 milona dinara.
Na godišnjem nivou to je iznosilo 42 tone opijuma, vrednog 29 miliona dinara. To je odgovaralo prosečnim godišnjim prihodima čitave Vardarske banovine.
Obzirom na to da je u Kraljevini Jugoslaviji godišnje krijumčareno 8-10 tona opijuma, može se zaključiti da je gotovo četvrtina legalne proizvodnje zapravo bila u ilegalnom prometu.
Ako se tome doda šverc gotovih derivata opijuma (morfina, heroina i kodeina) i povezanost beogradskih i skopskih krijumčarskih organizacija s vodećim evropskim mrežama za transport droge preko Atlantika, onda pojačani interes Društva naroda i američke diplomatije za situaciju u Jugoslaviji od kraja 1937. postaje razumljiviji.
Pritisci američkog veleposlanstva u Parizu, pri kojem je radila i služba za praćenje krijumčara narkotika, uticali su na jugoslovenske vlasti da pooštre zakonodavstvo i time, barem na trenutak, zauzdaju sve agresivniju kriminalizaciju nekada perspektivne poljoprivredne grane.
Izvor: 6yka.com